زانینه‌ك ل دور ئامانێن خوارن لێنانێ
پێگوهۆڕێن باش بۆ ئامانێن زه‌ره‌رمه‌ند
سه‌ماح محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د*
ئامانێن تیڤالی دبه‌رنیاسن خارن پێڤه نامینیت و ب شێوه‌كێ بساناهی دهێنه پاقژ كرن و خارن ب شێوه‌كێ جوان تێدا دهێته لێنان.. تیڤال ژی ماده‌كێ ره‌شه كو ئامانێن خارن لێنانێ پێ دهێنه دورپێچكرن (تغلیف) .. سه‌ره‌رای ئه‌ڤان باشیان تیڤال ماده‌كێ خرابه و زیانێن گه‌له‌ك مه‌زن لدیف خو دهێلیت ئه‌گه‌ر بهێت و ئه‌م بشێوه‌كێ دروست بكارنه‌ئینین، ژ به‌رڤێ چه‌ندێ ژی پێدڤیه مه سه‌ره‌ده‌ریه‌كا باش دگه‌ل تیڤالی هه‌بیت داكو قاتێ ب سه‌رڤه یێ تیڤالی ب ساخله‌م بمینیت، ده‌مێ ئامانێن تیڤالی لسه‌ر ته‌باخی یان دفرنێ دا گه‌له‌ك بهێنه گه‌رم كرن گه‌له‌ك زیانێ دگه‌هینن و غازێن ژه‌هراوی ژێ ده‌ردكه‌ڤن بتایبه‌تی ئه‌گه‌ر ترشێ (Perflorooctanoicacid) (PFOA) دناف پێكهاتا وێ دا هه‌بیت كو ماده‌كێ كیمیای یێ مه‌ترسیداره و ژه‌هراوی یه و هه‌ردیسان ده‌مێ قاتێ تیڤالی دسه‌لخیت ئه‌و هیركێ سه‌لخی دگه‌ل خارنێ تێكه‌ل دبیت و زیانه‌كا گه‌له‌ك مه‌زن هه‌یه.
- زیانێن ئامانێن تیڤالی ده‌مێ دسه‌لخن؟
1- ده‌مێ ئه‌و كانزایێن زیانبه‌خش دچنه دناف له‌شی دا ئه‌وێن دپێكهاتا تیڤالی دا دبنه ئه‌گه‌رێ په‌نجه‌شێرێ
2- دبیته ئه‌گه‌رێ زهایمه‌رێ
3- دبیته ئه‌گه‌رێ زێده‌بونا هورمونێن (غوددا ده‌ره‌قی) ب شێوه‌كێ نه ئاسایی
4- دبیته ئه‌گه‌رێ نه‌زوكیێ یان په‌یدابوونا زاروكا ب كێشه‌كا نه ئاسایی
5- به‌رگریا له‌شی كێم دكه‌ت ده‌مێ له‌شی شیان نه‌مینن مادێن ژه‌هراوی دناف خوینێ دا بكێشیت.
- چه‌وانیا دروست بكارئینانا ئامانێن تیڤالی؟
بسپور شیره‌تێ دكه‌ن لجهێ ئامانێن تیڤالی یێن سیرامیك، ستیل، شیشه.. هتد بهێنه بكارئینان به‌لێ لده‌مێ بكارئینانا ئامانێن تیڤالی
– پێدڤیه گه‌له‌ك نه‌هێنه گه‌رم كرن كو ببیته جهێ مه‌ترسیێ ، پشت راست بین كو ئه‌و ئامانه كوالێتیه‌كا باشه (أصلی)، پشت راست بین كو چ شه‌خته نه‌كه‌فتینه د تیڤالی دا، پێدڤیه ب كه‌فچكێن داری سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل خارنێ بكه‌ین ئه‌وا ئامانێن تیڤالی دا، ل ده‌مێ شیشتنا ئامانێن تیڤالی ب ئیسفه‌نجی دگه‌ل پاقژكه‌ری بهێته پاقژكرن.
– دێ چه‌وا تێڤالی (أصلی) ژ یێ (تقلید) ژێك جودا كه‌ین
1- پێدڤیه دپشتراست بین كو ماددێ تیترافلوروئیپیلین ، و PFOA دنافدا نینن (مادێن كیمیایی یێن مه‌ترسیدارن)
2-ئامانێن تیڤالێ اصلی یێ ب سه‌نگه و یێ ستیره (یێ هاریكاره بو به‌لاڤكرنا گه‌رمیێ ب شێوه‌كێ یه‌كسان و ناهێلیت خارن ب ساناهی بسوژیت)، یێ راسته (نیڤا ئامانی نه یا قوره)، ده‌ستكێن وێ د هاریكارن بو هه‌لگرتنێ و گه‌رمی تێدا ناچیت.
– هنده‌ك ژ جورێن ئامانێن خارن لێنانێ:
1- ئامانێن سیرامیك: خارن نامینیته پێڤه و بساناهی پاقژ دبیت.. هه‌روه‌سا گه‌رمیێ ب شێوه‌كێ باش به‌لاڤه‌دكه‌ت و پارێزگاریێ ل سه‌ر تاما خارنێ دكه‌ت.
2- ئامانێن فافونی: بو لێنانا گوشتی و خارنێن پێدڤی ب گه‌رماتیه‌كا زێده دهێنه بكارئینان.. بو پاقژكرنێ ب زه‌حمه‌تن هه‌روه‌سا بو خارنێن ترش یێ باش نینه چونكه تاما خارنێ دگهوریت ئه‌گه‌ر ترشاتی دناف دا بیت، و ئه‌گه‌ر مادێ فافونی (ترسیب) بیته دناف خارنێ دا دبیته ئه‌گه‌رێ عێلنجیا و نه‌خوشكرنا گه‌ده‌ی چونكه مادێ نیكل (ترسیب) دبیته دناف خارنێ دا ب ئه‌گه‌رێ ترشاتی و ترشاتیێ گه‌ده‌ی تێك دده‌ت.
3- ئامانێن ستیلی: باشترین جورێن ئامانا نه بو چێكرنا خارنێ.. كارتێكرنێ لسه‌ر تاما خارنێ ناكه‌ت، به‌لێ ده‌مێ خارن لێنانێ خارن پێڤه دمینیت.
4- ئامانێن پایرێكس: شیشه‌یێ گه‌رماتیێ یه بو چێكرنا خارنێ یێ ساخله‌مه و یێ بێ زیانه به‌لێ زیكا دشكێت ب ئه‌گه‌رێ پلا گه‌رماتیێ یان به‌ركه‌تنا ئاڤێ ل ده‌مێ ئامان یێ گه‌رم بیت
ئامانێن ته‌قنێ (فخاری): گه‌له‌ك دساخله‌من و تاما خارنێ خوش دكه‌ن و گه‌رماتیێ ب شێوه‌كێ باش به‌لاڤه دكه‌ن، به‌لێ بو پاقژكرنێ بزه‌حمه‌تن و هه‌روه‌سا بێهنا پاقژكه‌را دناف دا دمینیت.
*كيمياگه‌ر
