نەخۆشیا ئوتیزمێ(التوحد)چیە!
نوش نیوز:
ئوتیزم ئێک ژ وان نەخۆشیانە کو تۆشی زارۆکا دبیت، ل جیهانێ رێژەکا زۆر ژ زارۆکا تۆشی ڤێ نەخۆشیێ دبن،ڤێ نەخۆشیێ نیشان و ئەگەرێن خۆ هەنە، ئه‌ڤ نه‌خۆشی یه هه‌ر ژ (ده‌هـ هزار10،000) ژدایك بوویا نێزیكی (دوو2 هەتا چۆار4) كه‌سان تووش دبنێ لێ ڕێژا (نێرا) پتره ژ یا (مێ) یا ئانكۆ ژ هه‌ر (چۆار4) كه‌سان (سێ 3) كۆرن و (ئێك1) كچ.
* ئه‌ڤ نه‌خۆشی یه زارۆكێن كێمتر ژ (سێ3) سالیێ لێ دیار دبیت.
* ڕێژا (70-75%) ژ زارۆكێن ئوتیزمێ تووشی په‌ككه‌فتنا مێشكی دبن!
* نیشانێن نه‌خۆشیا ئوتیزمێ
1- لده‌مێ گازیكرنێ ب ناڤێ وی ل هه‌یڤێن (9 و 10) نازڤریت ئانكۆ به‌رسڤ دان نینه.
2- نا گرنژیت یان ناكه‌نیت ل هه‌یڤا چۆارێ.
3- تێكه‌لیێ دگه‌ل كه‌سانێن ده‌وروبه‌ر ناكه‌ت.
4- تشتا باش نابینیت.
5- هه‌ست ب ئێشانێ ناكه‌ت.
6- هه‌ست ب ترسا سرۆشتی ناكه‌ت.
7- ده‌ربرینا ده‌ڤوكی نینه هه‌روه‌كی یێ (لاله).
8- دبیت نه ئاخڤیت یان دره‌نگ باخڤیت.
9- په‌یڤ و رستێن وی گه‌له‌ك جاران دبێ ڕامانن و نه‌رێكخستی نه.
10- ڤیانا بۆ تنێ بوونێ یا هه‌ی و یاریان ژی بتنێ دكه‌ت ئه‌گه‌ر بكه‌ت.
11- بێی ئه‌گه‌ر هنده‌ك جاران دگریت یان دكه‌ته كه‌نی.
12- ڕه‌فتارێن سه‌رسوورمان (متعجب) دكه‌ت. و هنده‌ك جاران خۆ دئێشینیت و کۆمەکا نیشانێن دی هەنە.
* ئه‌گه‌رێن نه‌خۆشیا ئوتیزمێ
هه‌تا نۆكه ژی ڤه‌كۆلین و زانایێن بسپور دڤی بیاڤی دا ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كی یێن ئوتیزمێ ئاشكرا نه‌كرینه! چۆنكی نه‌خۆشی یه‌كا ئالوزه و گرێدای گه‌شه‌كرنا مێشكی یه. به‌لێ هنده‌ك ئه‌گه‌رێن لاوه‌كی یێن ده‌ست نیشانكرین ژوان ئه‌گه‌ران:
1- هوكارێن كروموسومان ژ ئه‌گه‌رێ تێكچوونێ.
2- هوكارێن بیولوجی و تێكچوونا هاوسه‌نگیا هورمونان و ته‌له‌ف دمێشكی دا.
3- هوكارێن ده‌روونی لده‌ف ده‌یكا ب دووگیان و لده‌ف زارۆكی پشتی ژ دایك بوونێ.
4- بریندار بوونا مێشكی ژ ئه‌گه‌رێ كه‌تنه‌كێ یان لده‌مێ ژ دایك بوونێ زه‌حمه‌تی ڤێ كه‌تبیت.
5- كیمبوونا ڤیتامێن (دیD ) لده‌ف دایكێ لده‌مێ دووگیانیێ بتایبه‌تی ل هه‌یڤێن (۷ ـ ٨ ـ ۹).
6- بكارئینانا موبایلێ ژ لایێ زارۆكی ڤه ژ به‌ری (سێ۳) سالیێ كۆ تیشكا (U V) ئه‌وا ژ شاشێ ده‌ردكه‌ڤیت كارتێكرنه‌كا مه‌زن لسه‌ر پروسێسێن مێشكی دكه‌ت، كۆ ناهێلیت پروسێسێن مێشكی بشێوه‌كێ دروست و ساخله‌م گه‌شه‌بكه‌ن.
دەستنیشانكرن (ته‌شخیصكرن) ژ كۆمه‌كا نۆشدار و بسپوران پێك دهێت ژوان (نۆشدارێ ده‌روونی، نۆشدارێ ده‌روونی یێ زارۆكان، نۆشدارێ زارۆكان یێ تایبه‌تمه‌ند ب گه‌شه‌كرنێ ڤه، نۆشدارێ زارۆكان یێ ده‌ماران …) پیڤه‌رو رێكێن پشكنینكرنێ ژوان:
1- چاڤپێكه‌فتنا كه‌سایه‌تی (R-ADI) كۆ پیڤه‌ره‌كه ژ كۆمه‌كا پرسیارا پێك دهێت.
2- تیما كاری یا اكلینیكی كۆ ژ كۆمه‌كا تایبه‌تمه‌ندا پێك دهێت.
3- كه‌ره‌سته و پیڤه‌رێن هه‌لسه‌نگاندنێ ژوان (1- لیستا ڕه‌فتاری یا ئۆتیستیكAutistic Behavior Checklist. (A.B.C)،
2- سیسته‌مێ تێبینیكرنا ڕه‌فتاریBehavior Observation System (B. O. S)
3- پیڤه‌رێ ڕیتفو و فریمان یێ به‌رچاڤ وه‌رگرتنا كاودانێن ژیانێ (R.L.R.S )، 4- پیڤه‌رێ ده‌روونی یێ هه‌لسه‌نگاندنا زارۆكانChildren’s Psychiatric Scale (C.P.R.S) )
ڕێك شێوازێن چاره‌سه‌ریكرنێ … لێ بتنێ نۆشدار و تایبه‌تمه‌ندێ ده‌روونی دشێت بكاربینیت.
1- شلوڤه‌كرنا ده‌روونی.
2- چاره‌سه‌ری یا ڕه‌فتاری.
3- چاره‌سه‌ری یا په‌روه‌ده‌یی و فێربوونێ بڤان ڕێكا
أ- ڕێكا پروگرامێ فێربوونا تاكه‌كه‌سی.
ب- ڕێكا (TEACCH).
ج- ڕێكا (فاست ورد). و برێكا لوڤاس (LOVAAS).
4- ڕێكا دیتنێ و هه‌ست پێكرنێ و موزیكێ.
5- ڕێكا پێشئێخستنا په‌یوه‌ندیێن هه‌ڤالینیێ و بڕێكا یاریا.
6- چاره‌سه‌ری برێكا خێزانێ و چاڤدانا زارۆكی ژلایێ وانڤه.
7- چاره‌سه‌ری برێكا ده‌رمانان ژ لایێ نۆشدارێ تایبه‌تمه‌ندڤه.
* چاره‌سه‌ری یا ئوتیزمێ یاب زه‌حمه‌ته لێ بڤان رێكێن سه‌ری ئه‌م دشێن ئاست و ڕه‌وشا زارۆكێ توتیزمێ باشتر لێ بكه‌ین و بگه‌هیته وی ئاستی كۆ ژیانا خۆ برێڤه ببه‌ت وه‌كی كه‌سانه‌كێ نۆرمال (سرۆشتی).
مفا وەرگرتن ژ ژێدەرێن زانستی
